جمعیت‌شناسی ایران

مردم ایران از مردمان خاورمیانه هستند. براساس سرشماری عمومی در آبان ماه ۱۳۹۰، جمعیت کشور ایران در حدود ۷۵٬۱ میلیون نفر، تراکم جمعیت در هر کیلومتر مربع ۴۵٫۶ نفر و متوسط رشد سالانه جمعیت معادل ۱٫۳ درصد بوده‌است.^[۱]

ژنتیک

بررسی‌های ژنتیکی انجام شده بر روی اقوام ساکن در ایران نشان داده که فارس‌ها، آذری‌ها، گیلکی‌ها و^[۲] کردها مشابهت ژنتیکی بیشتری نسبت به هم دارند و سایر اقوام ایران شامل عرب‌ها، بلوچ‌هاو ترکمن‌ها مشابهت ژنتیکی کمتری با این اقوام دارند.^[۳] همچنین شماری از مردم ایران را ایرانیان آفریقایی‌تبار تشکیل می‌دهند.
پزوهش‌های تازه ژنتیکی مازیار اشرفیان بناب نشان می‌دهند که عموم اقوام و گروه‌های جمعیتی ایرانی که در ایران امروزی (و حتی فراتر از مرزهای سیاسی فعلی ایران) ساکن هستند، علی‌رغم اینکه دارای تفاوتهای جزئی فرهنگی هستند و حتی گاه به زبانهای مختلف هم سخن می‌گویند، دارای ریشه ژنتیکی مشترکی هستند و این ریشه مشترک به جمعیتی اولیه که در حدود ده تا یازده هزار سال پیش در قسمتهای جنوب غربی فلات ایران ساکن بوده بر می‌گردد. بر پایه این گزارش آریایی‌ها اقوامی مهاجر از سرزمین‌های دیگر که در حدود چهار هزار سال پیش به ایران مهاجرت کرده‌اند نبودند بلکه این اقوام ساکنین بومی ایران بوده و از ایران در حدود ده هزار سال پیش به اروپا مهاجرت کرده‌اند.^[۴]

زبان‌های ایران

بنابر گزارش کتابچهٔ سیا، امروزه ایران از قومیت‌های مختلفی از جمله فارس‌ها (۵۳ درصد)، آذربایجانی‌ها (۱۶ درصد)، کردها (۱۰ درصد)، گیلک‌ها و مازندرانی‌ها (۷ درصد)، لرها (۶ درصد)، بلوچ‌ها (۲ درصد)، عرب‌ها (۲ درصد)، ترکمن‌ها و قشقایی‌ها (۲ درصد) و دیگران (۲ درصد) تشکیل یافته‌است.^[۵]

بنابر تخمین دیگری از کنگرهٔ آمریکا، ۶۵ درصد از ساکنان ایران به زبان فارسی، ۱۶ درصد به زبان ترکی آذربایجانی، ۷ درصد به زبان کردی، ۶ درصد به زبان لری، ۲ درصد به زبان عربی، ۲ درصد به زبان بلوچی، ۱ درصد به زبان ترکمنی، ۱ درصد به زبان قشقایی و سایر زبان‌های ترکی و کم‌تر از ۱ درصد نیز به زبان‌های ارمنی، آشوری، گرجی و سایر زبان‌های غیرفارسی و غیرترکی سخن می‌گویند.^[۶]

در ایران در حدود ۷۵ زبان و گویش رواج دارد.^[۷] بنابر تخمین کتابچهٔ اطلاعات سیا، بزرگ‌ترین گروه‌های زبانی ایران را به ترتیب فارسی با گویش‌های مختلف (۵۸ درصد)، ترکی آذربایجانی با گویش‌های مختلف (۲۶ درصد)، کردی (۹ درصد)، لری (۲ درصد)، بلوچی (۱ درصد)، عربی (۱ درصد)، ترکمنی (۱ درصد) و دیگر زبان‌ها (۲ درصد) تشکیل می‌دهند.^[۵]

مهرداد ایزدی پژوهشگر کرد-بلژیکی-آمریکایی که کار وی را میتوان در دانشکده امور بین الملل و عمومی دانشگاه کلمبیا آمریکا در وبسایت پروژه ۲۰۰۰ خلیج مشاهده کرد^[۸] میگوید در سرشماری ایران در سال ۲۰۰۱ نشان می‌دهد که فارسی زبان نخست ۶۳٪ از ایرانیان می‌باشد.^[۹]در حالی که وی درصدهای زیر را نیز ارائه می‌دهد:

• ۶۳٫۳ ٪ فارسی و لری
• ٪۱۳ ترکی و گویشهای ترکی
• ٪۷ کردی
• ٪۳.۶ گیلکی
• ٪۳ مازندرانی
• ٪۲.۵ بلوچ
• ٪۱.۸ عرب
• دیگر زبانها مانند ترکمن, پشتو, ارمنی, سریانی, گرجی, قشقایی, براهویی, راجی, مینابی, as well as other Western Iranianو دیگر زبانهای ایرانی غربی مانند (لاری, تالشی, تاتی, راجی, غیره.)

بر پایه گزارش صندوق جمعیت ملل متحد نیز زبان جمعیت ایران متشکل از ۵۱٪ فارسی ٬ ۲۴٪ آذری ٬ ۸٪ گیلک و مازندرانی ٬ ۷٪ کردی ٬ ۳٪ عربی ٬ ۲٪ بلوچی ٬ ۲٪ لری ٬ ۲٪ ترکمنی و ۱٪ دیگر زبانها مانند لکی ٬ قشقایی ٬ قزاقی ٬ هزارگی ٬ گرجی ٬ ارمنی ٬ تاتی ٬ تالشی و.....^[۱۰]

تاکنون در هیچیک از سرشماری‌های ایران پرسش‌های مربوط به وابستگی‌های قومی و زبانی مطرح نشده‌است. البته این سؤال در پرسشنامه‌های سرشماری سال ۱۳۶۵ مطرح شده بود ولی به دلیل ملاحظات سیاسی از جمع‌آوری اطلاعات مربوط به آن خودداری شد. با این حال تحقیقات و برآوردهایی در مورد ترکیب قومی و زبانی کشور انجام شده‌است. یکی از این تحقیقات به نمونه‌گیری سازمان ثبت احوال کشور در مرداد ۱۳۷۰ باز می‌گردد که زبان مادری زنانی را که برای دریافت شناسنامه فرزندان خود به دفاتر ثبت احوال مراجعه کرده بودند، مورد پرسش قرار می‌داد. در این نظرسنجی از مجموع ۴۹٬۵۵۸ مادر، ۴۶٫۲٪ به فارسی، ۲۰٫۶٪ به آذری، ۱۰٪ به کردی، ۸٫۹٪ به لری، ۷٫۲٪ به زبان شمالی، ۳٫۵٪ به عربی، ۲٫۷٪ به بلوچی، ۰٫۶٪ به ترکمنی، ۰٫۱٪ به ارمنی و ۰٫۲٪ به دیگر زبان‌ها تکلم می‌کردند. مشابه این نظرسنجی در سال ۱۳۷۳ هم انجام شد و به نتایج مشابهی رسید. در این نظرسنجی‌ها مشخص شد که سطح باروری و ویژگی‌های جمعیتی بر حسب جامعهٔ زبانی مادران بسیار متفاوت است و تعداد فرزندان زنده به دنیا آورده در گروه‌های مختلف زبانی بین ۲٫۹ تا ۵ قرار داشت اما مطالعه‌ای دیگر نشان داد که این اختلاف بیشتر از تفاوت‌های فرهنگی و اقتصادی این گروه‌ها ناشی می‌شود تا صرف تعلق قومی و زبانی آن‌ها.^[۱۱]

آمارهای زبانی

به طور کلّی آمارهای گوناگونی از ترکیب زبانی مردم ایران از سوی منابع گوناگون ارائه گردیده‌است: